Klik hier voor printversie van de keuzelijst Muziek.
Het aantal 'muzieknootjes' duidt op het niveau van de luisterwijzer.

Goethes Faust als inspiratie voor componisten

Diverse componisten
Z22-06
Gecomponeerd in de 19e en 20e eeuw. Ca. 60 min.

Iedereen heeft wel eens van Faust van Goethe gehoord. Misschien staat het boek wel (niet helemaal uitgelezen?) bij u in de boekenkast. Goethe heeft zijn verhaal gebaseerd op al lang bestaande volksverhalen. In de loop der eeuwen zijn veel kunstenaars, waaronder componisten, geïnspireerd geraakt door het Faust-thema. In deze luisterwijzer maakt u kennis met een selectie uit een aantal bekende muziekwerken over dit thema, waaronder opera’s, symfonieën, liederen en oratoria. Hiervan worden delen besproken zodat u een indruk krijgt hoe diverse componisten dit thema voor hun composities hebben gebruikt.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Aanpassingen in verband met gewijzigde link naar de 8e symfonie van Mahler

Muziek in de Gouden eeuw 1 - Vocale muziek

Diverse componisten
Z22-03
Gecomponeerd in de 17e eeuw. Duurt ca. 60 minuten.

De Gouden eeuw in Nederland kende geen weelderige vorstenhoven waar koninklijke of prinselijke kapellen konden schitteren. Het muziekleven speelde zich toen grotendeels af in de huiselijke kring van de (gegoede) burgerij. Men zong en bespeelde allerlei instrumenten, muziek was beschikbaar in tal van liedboekjes. Deze vormden een soort lichte muziek ‘avant la lettre’. Naast deze populaire muziek was er in de Republiek natuurlijk ook serieuze muziek: Sweelinck, Huygens en Bredero zijn de bekendste namen. Hun meerstemmige composities deden niet onder voor die van componisten uit andere Europese landen. In deze luisterwijzer vindt u zowel voorbeelden uit de liedboekjes als composities van deze grote Nederlandse componisten uit de zeventiende eeuw.

Links genoemd in de luisterwijzer

Geschiedenis 17e eeuw

Nederlandse liederenbank

1.  Prince de Condé  

2.  Wilhelmus op de wijze van Chartres

3.  ‘k Heb veel nachten lang gewaeckt     

4.  Luchtige Maeghden, datmen u vraeghden    

Starter's Friesche Lust-hof, moderne uitgave uit 1966  

5a.  Waer dat men zich al keert of wendt

5b.  Het viel een hemels douwe, door het Belgische ensemble Rum

Idem, door Sanne van Gend

5c.  Slaat op den trommele

5d.  Des winters als het regent

5e.  Ik ben er de groenelands straatjes

6.  J. P. Sweelinck – Louez Dieu tout hautement

7.  J. P. Sweelinck – Un jour l’aveugle Amour

8. J. P. Sweelinck – Tu as tout seul, Jan, Jan

Idem, met beeld

9.  C. Huygens – Erravi Domine

Audi Coelum uit de Maria Vespers

10.  C. Huygens – Graves tesmoins, opname 1                                      

Graves tesmoins, opname 2

11.  C. Huygens - Gia ti chiesi un sospir

12.  G.A. Bredero – Kon ick eens recht bedwingen

13.  G.A. Bredero – Fytje Floris myn speulmeysje

Andreas Scholl over de countertenor

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Muziek uit het Italiaanse trecento (1300-1400)

Diverse componisten
Z22-02
Gecomponeerd in de 14e eeuw. Duurt ca. 60 minuten.

De Renaissance begon in Italië al in de veertiende eeuw, in het Italiaans wordt die periode trecento genoemd. Meerstemmigheid was toen volop in ontwikkeling. De wereldlijke muziek in Italië kende een geheel eigen muziekstijl: twee- en driestemmige, expressieve, vaak virtuoze composities van onder anderen Francesco Landini en Johannes Ciconia. De muziek van het trecento is relatief eenvoudig en doorzichtig; de meanderende melodieën roepen een muzikale wereld op die ver weg staat de negentiende- en twintigste-eeuwse muziek die tegenwoordig de hoofdmoot van de klassieke muziek vormen.

Links genoemd in de luisterwijzer

1. Francesco Landini – Ecco la primavera

2. Francesco Landini – Deh, dimmi tu                                                    

3. Francesco Landini – Gram piant’agli ochi

4. Jacopo da Bologna – Fenice fu’

5. Giovanni da Cascia – Nel meço a sei paon, door Ensemble Drachma

6. Lorenzo da Firenze – A poste messe

7. Johannes Ciconia – O rosa bella

8. Johannes Ciconia – Una Panthera       

Vergelijking muziek uit de 14e eeuw:

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Minnesänger en Minstrelen, Middeleeuwse liedkunst in Duitsland en de Nederlanden

Diverse componisten
Z22-01
Gecomponeerd 13e tot begin 15e eeuw. Ca. 60 min.

Middeleeuwse liedkunst in Duitsland en de Nederlanden bleef achter bij het muziekleven in bijvoorbeeld Italië en Frankrijk in de middeleeuwen. Bij onze zuiderburen was vanaf de veertiende eeuw meerstemmigheid al heel gewoon, in de noordelijke Nederlanden en in Duitsland zijn composities dan nog hoofdzakelijk éénstemmig. De traditie van de minnezang borduurt voort op de Franse troubadour- en trouvèrezang, muziek die door reizende minstrelen en barden vooral aan de rijke vorstenhoven ten gehore werd gebracht. En dan ontwikkelt de kleurrijke componist Oswald von Wolkenstein aan het begin van de 15e eeuw ook in de Duitstalige gebieden de meerstemmige muziek. Een spannend moment in de muziekgeschiedenis.

Links genoemd in de luisterwijzer
1. Neidhart von Reuental - Mayenzeit one neidt

   Mayenzeit one neidt,  complete tekst moderne Duitse hertaling

2. Walther von der Vogelweide – Under der linden 

3. Walther von der Vogelweide

Jaufre Rudel – Lanquan li jorn

4. Wolfram von Eschenbach – Der morgenblic

5. Oswald von Wolkenstein – Nu huss!

6. Oswald von Wolkenstein – Der mai mit lieber zal

Jacopo da Bologna – Lo lume vostro

Wolkenstein – Der mai mit lieber zal door Andreas Scholl

Andreas Scholl legt uit wat een countertenor is

7. Oswald von Wolkenstein

8. Hendrik van Veldeke - Ez sint guotiu niuwe mâre

9. Hertog Jan – Eens meien morgens vroege

10. Anoniem – Egidius waer bestu bleven

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Kennismaking met de muziek van Louis Andriessen

Louis Andriessen
Z22-10
Gecomponeerd in de 20e en 21e eeuw. Ca. 70 min.

In 2021 overleed op 82-jarige leeftijd Louis Andriessen, de bekendste Nederlandse componist van onze tijd. Maar kent u hem ook? Wist u dat hij meer dan honderd werken gecomponeerd heeft? Dat hij in Amerika op handen werd gedragen? In 1976 vestigde hij nationaal en internationaal zijn roem met De Staat, een werk in een geheel eigen, nieuwe stijl dat de weg vrijmaakte voor een bredere erkenning van hedendaagse muziek. In deze luisterwijzer maakt u kennis met een aantal van zijn composities, vanaf een van zijn eerste werken tot en met zijn laatste.

Links genoemd in de luisterwijzer
 

  1. Sonate voor fluit en piano (1956), uitgevoerd door Piet Reyns, fluit en Ber Joosen, piano. Met partituur  (0:11-1:27)
  2. Séries, voor twee piano’s, part I (1958), uitgevoerd door Cees van Zeeland en Gerard Bouwhuis (1 minuut)
  3. Registers (1963), pianist onbekend. Notenvoorbeeld 1: 0:00- ca. 0:45, notenvoorbeeld 2: 5:05-5:29
  4. Terugblik op Aktie Notenkraker door Reinbert de Leeuw en Louis Andriessen 5:35 minuten
  5. Terugblik Aktie Notenkraker door componist Peter Schat (1:09-3:23)
  6. Reconstructie: kort gedeelte uit de generale repetitie, gevolgd door een fragment uit een interview met minister Marga Klompé (0:00-1:08)
  7. Interview met Ramses Shaffy en Yoka Beretty plus beelden repetitie (5 minuten)
  8. Reconstructie, Part I (eerste minuut)
  9. Reconstructie, ander fragment, met foto’s ter illustratie. Muziek in Mozart- stijl vanaf 12:00
  10. Stukje interview met Marga Klompé (1:04 - 1:46)
  11. Andere Tijden, documentaire opera Reconstructie (29 minuten)
  12. Steve Reich, Piano Phase voor twee piano’s (1967) met partituur (0:00 – ca. 1:30)
  13. De Volharding (1972), (0:00-3:00)
  14. De Staat, Oberlin Contemporary Music Ensemble o.l.v. Timothy Weiss
  15. De Staat, met partituur. Schönberg ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw
  16. Charlie Parker, Ornithology (0:00 – 1:30)
  17. Facing Death (1991), Matangi kwartet (0:00 – ca. 1:30)
  18. Facing Death (1993), Aurelia Saxofoonkwartet (0:00 – ca. 1:30)
  19. Y Después, Astrid Seriese en De Volharding
  20. Fragment uit La Commedia, Jeroen Willems zang, Asko|Schönberg ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw
  21. Reinbert de Leeuw vertelt over de muziek van Louis Andriessen (12:26 minuten)
  22. Hendrik Andriessen, Magna res est amor, Elea Bekkers, sopraan, Laurens de Man, orgel (4:16 minuten)
  23. Mysteriën (2013), Het Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Maris Janssons
  24. May (2020), Capella Amsterdam en het Orkest van de Achttiende Eeuw o.l.v. Daniel Reuss

Verder kijken/luisteren

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Requiem

Gabriel Fauré
Z22-05
Gecomponeerd in 1887-1900. Duurt ca. 40 minuten.

Het Requiem van de componist Fauré (1845-1924) is een zeer bekend en geliefd koorwerk. In de jaarlijkse klassieke top-400 van NPO Radio 4 eindigde het in 2021 als vierde!Hoe kan het, dat zo’n droevige dodenmis zo geliefd is? Misschien houden we wel van droevige muziek, maar zeker is ook dat het Requiem van Fauré niet zozeer gericht is op de gruwelen van de Dag des Oordeels, die de overledene en ons allen te wachten staat, maar op vergeving en de hoop op een toekomst in Gods prachtige paradijs.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Het Requiem van Faure, uitvoering onder leiding van John Eliot Gardiner (deze versie wordt besproken in de luisterwijzer)
  • Het Agnus Dei in Gregoriaanse stijl
  • Het Pie Jesu, arrangement voor acht stemmen van Voices8
  • Pie Jesu in requiem van Andrew Lloyd Webber
  • Pie Jesu in zetting van de Franse componist Lily Boulanger

De requiem-teksten zijn ook op muziek gezet door andere componisten:

U kunt Fauré eigen composities op pianola horen spelen:

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Diverse composities

Olivier Messiaen
Z22-09
Gecomponeerd tussen 1937 en 1957. Ca. 45 minuten.

Olivier Messiaen is een van de grootste vernieuwers van de twintigste-eeuwse muziek. Vanaf 1930 heeft hij zestig jaar lang een stroom van composities in de wereld gebracht, de ene nog imposanter, ingenieuzer en verrassender dan de andere. In zijn vrije tijd trok hij erop uit om vogels te bestuderen. Hij noteerde hun zang en verwerkte die in zijn composities.Zijn muziek vertelt vrijwel altijd een verhaal, het gaat over de liefde, het geloof en over de zingende vogels. Het is zeer complexe, maar ook heftige, sensuele en soms verstilde muziek. In deze luisterwijzer komen al deze aspecten aan de orde.

Links genoemd in de luisterwijzer

Kranteknipsel met een herinnering aan Messiaens bezoek aan Nederland

‘Vogelmuziek’ van andere componisten:

Impressie van de kleuren die Messiaen mogelijk zag bij zijn muziek

O sacrum convivium 

Een paar andere zettingen van dezelfde tekst:

De pianocyclus Vingt regards sur l’enfant Jésus 

La nativité du Seigneur

De Turangalîla-symfonie 

Ondes Martenot 

Uit de Catalogue d’oiseaux  https://youtu.be/zvMdqowIsIo

Uiterlijk en gedrag van de Kortteenleeuwerik

Natuuropnames van de vogels:

De muziek van Erik Satie

Erik Satie
Z22-07
Diverse werken gecomp. 1886 - 1924. Ca. 60 min.

Wie kent niet de prachtige, verstilde Gymnopédies en Gnossiennes voor piano van de Franse componist Erik Satie (1866-1925)? In Parijs verbleef Satie voornamelijk in de cafés-cabarets van Montmartre waar hij zijn geld verdiende met pianospelen. Als componist moest hij niets hebben van de gevestigde compositieregels met als resultaat een heel eigen, unieke muziekstijl. Pianomuziek, cafémuziek, orkestmuziek, toneel- en filmmuziek, het komt allemaal langs in deze luisterwijzer.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Hoogtepunten uit de opera Arabella

Richard Strauss
Z22-08
Gecomponeerd in 1929 -1932. Duurt ca. 70 minuten.

De Duitse componist Richard Strauss (1864-1949) is vooral bekend vanwege zijn liederen, symfonische gedichten en opera’s. Hij schreef vijftien opera’s waarvan Arabella de tiende is. De Oostenrijkse dichter en schrijver Hugo von Hofmannsthal schreef de tekst. Arabella wordt de laatste grote romantische opera genoemd. Het is een komedie met liefdesverwikkelingen en complicaties, waarin tevens de maatschappij rond 1860 op de hak genomen wordt. Alles loopt goed af, de liefde zegeviert. Strauss was een voortreffelijk orkestrator, die elke door hem gewenste klankkleur kon realiseren. Met Arabella schreef hij toegankelijke, sfeervolle muziek, die mooie zangpartijen bevat en een twee-eenheid met de tekst vormt.

Links genoemd in de luisterwijzer

  1. Richard Strauss, Morgen opus 27/4, Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Bernard Haitink met sopraan CamillaTilling. De vioolsolo wordt gespeeld door Joris van Rijn. Deze uitvoering was onderdeel van het afscheidsconcert van Bernard Haitink op 15 juni 2019
  2. Richard Strauss, Arabella opus 79, Wiener Philharmoniker o.l.v. Sir Georg Solti met Gundula Janowitz als Arabella, Bernd Weikl als Mandryka, Sona Ghazarian als Zdenka/Zdenko, Rene Kollo als Matteo, Hans Kraemmer als graaf Theodor Waldner, Margarita Lilowa als Adelaide Waldner, Edita Gruberova als Fiakermilli en Martha Mödl als de waarzegster
  3. Het tekstboek van Richard Strauss’ Arabella
  4. Het duet ‘Aber die Richtige’ uit Richard Strauss’ Arabella in een bewerking voor viool en orkest van Peter von Wienhardt,  WDR Sinfonie-orchester o.l.v. Lawrence Foster met Arabella Steinbacher, viool
  5. Het liefdesduet ‘Und du wirst mein Gebieter sein’ uit Richard Strauss’ Arabella – Orkest van de Metropolitan Opera o.l.v. Christian Thielemann met Kiri te Kanawa en Wolfgang Brendel
  6. Het liefdesduet ‘Und du wirst mein Gebieter sein’ uit Richard Strauss’ Arabella, Orkest van de Beierse Staatsopera o.l.v. Joseph Keilberth met Lisa della Casa en Dietrich Fischer Dieskau
  7. Het liefdesduet ‘Und du wirst mein Gebieter sein’ uit Richard Strauss’ Arabella – Orkest van de Weense Staatsopera o.l.v. Clemens Krauss met Viorica Ursuleac en Alfred Jerger
  8. Voorspel tot de derde akte van Richard Strauss’ Arabella,  The London Philharmonic o.l.v. Bernard Haitink (Glyndebourne Festival)
  9. Richard Strauss Conducting. Een kort fragment waarin Strauss een gedeelte uit zijn eigen symfonisch gedicht Till Eulenspiegel dirigeert met de Wiener Philharmoniker
  10. Documentaire Richard Strauss und seine Heldinnen
Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Vierde symfonie

Pjotr Ilyitch Tsjaikovski
Z22-04
Gecomponeerd in 1877/1878. Duurt ca. 50 minuten.

Tsjaikovski schreef de Vierde symfonie tijdens een zeer turbulente periode in zijn leven. Volgens sommige critici is dat te horen in zijn muziek. Maar is dat ook zo? Daar wordt in deze luisterwijzer aandacht aan besteed. En wel in relatie met wat Tsjaikovski zelf over deze symfonie heeft geschreven. Hoe dacht hij er zelf over? Hoe betrouwbaar is dit? Deze luisterwijzer bespreekt de muziek van deze zeer populaire symfonie en vergelijkt de mening van de componist met die van een twintigste-eeuwse musicologe. Wat zal uw mening zijn? Een discussie waard!

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer